Dili, 3 Maiu 2025 – Provedór Direitus Umanus no Justisa, Virgílio da Silva Guterres ‘Lamukan’, partisipa hanesan oradór konvidadu iha serimónia komemorasaun Loron Mundiál Liberdade Imprensa, ne’ebé organiza husi Embaixada Portugal iha Dili. Eventu ho tema “Jornalizmu ba Kauza sira – Kazu Timor-Leste nian”, fó onra ba legadu jornalista koñesidu sira Max Stahl no Jill Jolliffe, ne’ebé hala’o papél signifikativu hodi dokumenta luta ba independénsia Timor-Leste nian.
Iha ninia diskursu, Provedór reflete kona-ba kontribuisaun no sakrifísiu ne’ebé jornalista sira ne’e halo, hamutuk ho profisionál mídia sira seluk ne’ebé fó sira-nia vida hodi buka lia-loos, liuliu jornalista na’in lima ne’ebé mate iha Balibo.
“Max Stahl no Jill Jolliffe maka figura ikónika sira ne’ebé hatudu katak jornalizmu la’ós de’it profisaun ida – ne’e misaun ida. Maski iha ameasa no limitasaun sira, sira persiste, uza kanál oioin hodi fó sai lia-loos, maski bainhira hasoru rejime militár sira ne’ebé maka’as. Sira nia serbisu fó hanoin mai ita katak jornalizmu presiza sakrifísiu, la’ós priviléjiu sira,” dehan Provedór..
Nia subliña katak jornalista sira hanesan Max no Jill nunka buka benefísiu pesoál ka protesaun hosi podér polítiku. Envezde, sira hamriik metin iha buka faktu sira, fiar katak jornalizmu serve ba públiku nia di’ak. Jornalista na’in lima nia mate iha Balibo, nia hatutan, tau fundasaun ba liberdade imprensa Timor-Leste nian.
Preokupasaun Liberdade Imprensa iha Timor-Leste
Enkuantu fó onra ba legadu jornalista pasadu nian, Provedór hato’o mós preokupasaun kona-ba estadu atuál liberdade imprensa nian iha Timor-Leste. Nia hatudu ba nasaun nia diminuisaun iha índise liberdade imprensa nian—husi pozisaun 20 ba 39—ne’ebé atribui ba interferénsia governu nian ne’ebé aumenta iha kobertura mídia nian.
“Ami haree ona jornalista sira hasoru presaun hosi atór estadu nian sira, inklui insidente sira ne’ebé envolve polísia, unidade SEATOU, no interferénsia hosi Sekretáriu Estadu ba Komunikasaun Sosiál durante eventu públiku sira,” nia nota. “Iha mós notifikasaun sira ne’ebé preokupa hosi Ministériu Públiku ba jornalista sira hosi jornál Independente.”
Insidente sira-ne’e, nia hatete, ilustra tendénsia emerjente ida hodi restrinje liberdade jornalístika nian, partikularmente durante kobertura ba asuntu sensivel sira hanesan despeju forsadu sira.
“Se Primeiru-Ministru rekuza atu hatán jornalista sira-nia pergunta, ne’e nia opsaun. Maibé laiha ema ida—liuliu la’ós Sekretáriu Estadu Komunikasaun—tenke blokeia jornalista sira atu husu pergunta. Ne’e la aseitavel iha demokrasia ida,” nia alerta.
Jornalista Sira Tenke Defende Lia Loos
Provedór husu ba jornalista sira atu nafatin vijilante, étika, no komprometidu atu hateten lia-loos, liuliu iha tempu ne’ebé forsa polítika, ekonómika, no legál sira dezafia beibeik independénsia imprensa nian.
“Max Stahl, Jill Jolliffe, no sira seluk ne’ebé mai antes ita prova katak sai jornalista signifika hili atu defende lia-loos, la’ós partidu ka líder sira.Ne’e jornalista nia kna’ar,” nia hateten. “Ita labele haluha katak tantu Lei Komunikasaun Sosiál no Konstituisaun Timor-Leste kaer metin responsabilidade ne’e.”
Nia alerta katak independénsia editoriál iha empreza mídia barak hetan ameasa, ho desizaun editoriál balun hetan influénsia hosi interese finanseiru ka polítiku hosi na’in hosi mídia sira duké hosi étika jornalístika.
“Maske atór polítiku balu tenta atu limita jornalista sira nia serbisu – hanesan ita haree foin lalais ne’e bainhira ofisiál governu nian ida dezenkoraja pergunta sira hosi imprensa – jornalista sira tenke persiste,” nia hatete. “Asaun sira hanesan ne’e hanesan ameasa direta ba liberdade imprensa.”
Mensájen ida ba Jerasaun Foun Jornalista Sira
Atu taka nia diskursu, Provedór oferese orientasaun ba jerasaun foun jornalista sira ne’ebé serbisu iha era dijitál ne’ebé lalais ohin loron.
“Ita la’ós ona iha Konsellu Imprensa nia kontrolu. Agora, nu’udar Provedór, ha’u enkoraja jornalista foin-sa’e sira: keta ansi atu sai primeiru; sai loos liu. Buka tempu atu halibur faktu sira, verifika fonte sira, no relata ho responsabilidade,” nia hateten. “Velosidade bele manán klik sira, maibé faktu sira harii konfiansa.”
Nia konklui hodi reafirma ninia apoiu ba imprensa ida ne’ebé livre no independente iha Timor-Leste no enkoraja profisionál mídia hotu-hotu atu kontinua defende valór demokrátiku sira liuhosi jornalizmu ne’ebé bazeia ba lia-loos.
This post is also available in: English