Hera, 28 marsu 2025 –Provedór-Adjuntu ba Boa Governasaun, Rigoberto Monteiro, ofisialmente taka formasaun direitus umanus durante semana ida ba formandu na’in 25 husi Komponente Naval Falintil-Forsa Defesa Timor-Leste (F-FDTL) iha Hera. Durante serimónia enseramentu, nia atribui sertifikadu ba partisipante sira, hodi subliña importánsia direitus umanus nian iha operasaun militár sira.
Iha ninia observasaun Provedór-Adjuntu ne’e realsa katak protesaun ba direitus umanus la’os de’it responsabilidade Provedoria Direitus Humanus no Justisa nian maibé habelar mós ba F-FDTL. Nia subliña katak formasaun ida-ne’e importante tebes hodi garante F-FDTL funsiona ho profisionál no sai nafatin protetór ba povu, atua nafatin iha kuadru direitus umanus nian.
“Knaar hosi Forsa Armada ne’e krusial teb-tebes. F-FDTL iha responsabilidade hodi garanti seguransa nasional, no iha situasaun hotu-hotu, ténke atua ho profisionalidade. Ténke haka’as-an nafatin hodi sai hanesan protetor ba povu, orientadu hosi prinsípiu sira direitus umanus nian”, Rigoberto Monteiro afirma durante serimónia.
Nia mós husu ba pesoál F-FDTL sira atu ajuda komunidade sira iha tempu krize hanesan inundasaun, dezastre naturais, ka ameasa seguransa, subliña katak F-FDTL eziste atu defende no serbí povu.
“Povu orgullu ho ita-boot sira nune’e nafatin tane aas povu nia konfiansa ba forsa ida ne’e hodi atua ho integridade, profesionalizmu, no responsabilidade. Hanoin nafatin—iha ne’ebé de’it ita-boot iha, ita-boot nia devér maka atu proteje povu,” nia hatutan.
Provedór-Adjuntu enkoraja liután formandu sira atu aplika koñesimentu ne’ebé sira hetan ona hodi garante sira-nia desizaun no polítika aliña ho prinsípiu direitus umanus, prevene kualkér asaun ne’ebé bele hamosu violasaun direitus umanus.
Ko’alia iha eventu ne’e, Komandante Komponente Naval, Komodoro Higinio das Neves, kongratula ninia ofisiál sira ba sira-nia dedikasaun durante formasaun loron lima no husu ba sira atu internaliza no aplika lisaun sira ne’ebé aprende ona.
“Proteje povu la signifika hein to’o ema ida tiru kilat. Signifika hatán ba ameasa hotu-hotu – bele dezastre naturál sira, na’ok, ka forma ruma hosi sofrimentu. Sempre prontu atu proteje no apoia sira ne’ebé presiza,” nia afirma.
Nia subliña liután kona-ba importánsia husi aprendizajen kontínua, hodi afirma, “Uza matenek ne’ebé ita-boot hetan ona. Matenek maka kbiit, no Timor-Leste presiza ita-nia matenek. Ohin loron, ita-nia papél la’ós atu luta ba independénsia, maibé atu aprende, serbí povu, no kontribui ba dezenvolvimentu nasionál.”
Komandante das Neves mós enkoraja pesoál treinadu sira atu fahe sira-nia koñesimentu ba kolega sira ne’ebé la tuir formasaun, hodi garante katak membru Komponente Navál hotu-hotu hala’o operasaun ho profisionál liután.
Formasaun direitus umanus ne’ebé hala’o iha loron 24-28 fulan-marsu tinan 2025, fasilita hosi formadór sira hosi Provedoria Direitus Umanus no Justisa (PDHJ), F-FDTL, no Unidade Asesoria Direitus Umanus ONU (UADU). Objetivu mak atu hasa’e profisionalizmu Komponente Naval F-FDTL nian, hodi garante sira kaer metin prinsípiu direitus umanus iha sira-nia operasaun loroloron.
This post is also available in: English