Maliana, 12–14 agostu 2025 – Provedoria Direitus Umanus no Justisa (PDHJ), ho kolaborasaun ho Ministériu Administrasaun Estatál (MAE), hala’o formasaun no sennsibilizasaun durante loron tolu ba Xefe Suku (aldeia) foun na’in 28 iha Munisípiu Bobonaro. Formasaun ne’e hala’o iha Salaun Maria Tapo iha Maliana no implementa tuir Memorandu Entendimentu (MoU) ne’ebé asina iha tinan 2023 entre Provedór Virgílio da Silva Guterres “Lamukan” no Ministru Administrasaun Estatál Tomas Cabral.
Bazeia ba MoU ne’e, trasa área prioridade haat hodi hametin lideransa lokál: direitus umanus, governasaun di’ak, rezolusaun konflitu, no mediasaun/konsiliasaun. Treinamentu ne’e dezeña atu ekipa lideransa komunitária sira ho koñesimentu no ferramenta prátika atu aplika prinsípiu hirak ne’e iha sira-nia servisu loroloron.
Iha nia diskursu abertura no enseramentu, Provedóra-Adjunta ba Direitus Umanus Maria Marilia da Costa estrutura nia mensajen iha pilar haat ne’e. Nia husu ba partisipante sira atu proteje direitu fundamentál sira hosi membru komunidade hotu-hotu, pratika governasaun ne’ebé inkluzivu no responsavel, rezolve disputa sira ho justu, no hakbesik ba mediasaun no konsiliasaun ho haraik-an no respeitu.
“Hanesan líder komunitáriu sira, ita-boot sira maka defensór sira iha liña oin ba ita-boot nia povu nia direitu sira,” nia hatete. “Líder di’ak sira proteje duké domina. Sira rona, sira rezolve problema, no sira tane aas justisa no dignidade iha desizaun hotu-hotu ne’ebé sira halo.”
Nia mós husu ba Xefe Suku sira atu kolabora ho parte interesada relevante sira inklui organizasaun feto no foin-sa’e sira, grupu relijiozu sira, no instituisaun seguransa estadu nian hodi garante komunidade sira hetan servisu no protesaun loloos tuir lei.
Reafirma PDHJ nia mandatu, nia nota:
“Ami nakloke atu servisu ho parseiru hotu-hotu hodi promove governasaun di’ak, proteje direitus umanus, salvaguarda estadu direitu demokrátiku, no garante responsabilizasaun ba injustisa sira iha pasadu.”
Nune’e mós ko’alia iha eventu ne’e, Julio Caeiro, Sekretáriu Prezidente Autoridade Munisípiu Bobonaro ba Asuntu Sosiál, enkoraja partisipante sira atu trata formasaun ne’e hanesan matadalan prátika ba lideransa:
“Materia sira ne’ebé ita bo’ot sira simu ne’e tenke sai hanesan referénsia ida hodi hari’i komunidade sira ne’ebé la’os de’it riku kultura maibé forte mos iha protesaun direitus humanus, laiha esepsaun ka diskriminasaun,” nia hateten. “Xefe Suku sira tenke promove partisipasaun husi grupu hotu-hotu feto, labarik, joven, ema ho defisiénsia, no idozu sira iha foti desizaun.”
Treinamentu ne’e halibur Xefe Suku hamutuk 28, inklui feto ida no mane 27, ho sesaun ne’ebé hato’o husi treinadór PDHJ no fasilita husi MAE.
Programa ne’e tuir sesaun formasaun loron tolu ne’ebé hanesan antes ne’e hala’o ona husi PDHJ no MAE ba Xefe Suku foun sira iha Munisípiu Manufahi, Covalima, no Manatuto no sei kontinua iha munisípiu sira seluk iha fulan hirak oin mai.
This post is also available in: English